مقدمه

همه ما در طول زندگى ترس و اضطراب را به عنوان دو هیجان طبیعى تجربه مى كنیم. ترس و اضطراب ما را وا مى دارند تا رفتار هایى كنیم كه براى بقا و كسب مهارت هاى انطباقى ضرورى اند. محرك هایى كه در انسان ترس و اضطراب ایجاد مى كنند در جریان رشد، با افزایش توانایى هاى شناختى و جسمى كودك و كسب تجارب جدیدتر ، عوض مى شوند.

ترس چیست؟
هیجان ترس هشدار دهنده است و با فعال كردن دستگاه عصبى خودكار با حالات فیزیولوژیك مختلفى
مثل عرق كردن، لرزیدن، تنیدگى عضلانى، ناراحتى معده اى – روده اى ، نفس نفس زدن و تپش قلب نمود مى یابد، شخص را آماده پاسخ “جنگ یاگریز” مى كند.
به طور كلى ترس هاى كودكان پس از پایان سال اول زندگى مربوط به ترس از غریبه ها و اشیاء عجیب و غریب و بلندى است كه نشانگر رسش شناختى و توانایى یاد آورى و تمییز است.
ترس هاى كودكان پیش از دبستان عینى مى شود و بیشتر به تجربه هاى جارى بر مى گردد مثل حیوانات، تاریكى و تنهایى. وترس هاى دوره دبستان بیشتر انتزاعى و تخیلى هستند.

ترس ها و نگرانى ها در سنين مختلف

 0 تا 6 ماهگی (صداى بلند – عدم حمایت – محرك هاى حسى شدید)
 6 تا 9 ماهگی (غریبه ها – محرك هاى جدید مثل ماسك ها- بلندى – محرك هاى ناگهانى مثل صدا یا نور ناگهانى)
 1 سالگی (جداشدن از مراقبان – غریبه ها – توالت)
 2 سالگی (محرك هاى شنیدارى مثل صداى قطار یا رعد – موجودات خیالى – تاریكى – جداشدن از مراقبان)
 3 سالگی (محرك هاى دیدارى مثل ما سك ها – حیوانات – تاریكى – تنهایى – جدا شدن از مراقبان)

 4 سالگی (محرك هاى شنیدارى مثل روشن شدن موتور یا سر و صدا یا آژیر – تاریكى – حیوانات بیرون رفتن والدین از خانه در شب – موجودات خیالى – دزدها – محرك هاى دیدارى)

 5 سالگی (محرك هاى ملموس مثل مصدومیت یا افتادن – آدم هاى بد – جداشدن از مراقبان – موجودات خیالى – حیوانات – آسیب دیدن خود یا دیگران)

 6 سالگی (محرك هاى شنیدارى مثل صداى آدم هاى عصبانى یا صداى رعد – موجودات خیالى- دزدها – تنها خوابیدن – صدمه دیدن خود یا دیگران – بلایاى طبیعى مثل آتش سوزى یا سیل – حیوانات – مردن خود یا دیگران – تنها ماندن)

 7 تا 8 سالگی (موجودات خیالى – صدمه دیدن خود یا دیگران – تماشاى صحنه هاى غیر منتظره و نامعمول در رسانه ها مثل تماشا كردن بمباران یا بچه دزدى
– شکست خوردن و انتقاد – اعمال پزشکى و دندانپزشكى – مردن خود یا دیگران – رویا ها یا
فیلم هاى ترسناك – حیوانات)

 9 تا 12 سالگی (شكست و انتقاد مثل ارزیابى شدن در مدر سه – طرد شدن – قلدرى یا حرف ركیك هم سالان – بچه دزدى – مردن خود یا دیگران – صدمه دیدن خود یا دیگران – بیمارى – منزوى شدن – شكست – خیط كردن یا تحقیر شدن – صدمه دیدن یا بیمارى هاى جدى – بلایاى طبیعى یا انسانى مثل نگرانى هاى اقتصادى و سیاسى – مرگ و خطر)

به طور كلى ترس هاى كودكان پس از پایان سال اول زندگى مربوط به ترس از غریبه ها و اشیاء عجیب و غریب و بلندى است كه نشانگر رسش شناختى و توانایى یادآورى و تمییز است.
ترس هاى كودكان پیش از دبستان عینى مى شود و بیشتر به تجربه هاى جارى بر مى گردد مثل حیوانات، تاریكى و تنهایى.
و ترس هاى دوره دبستان بیشتر انتزاعى و تخیلى هستند.

ترس هاى مرضى شامل ترس خاص (فوبیا) و هراس اجتماعى است

هراس خاص ( ساده) ترس بسیار شدید و مفرط از یك شی ، رویداد خاص یا ترس مفرط از پیش بینى مواجه شدن با آن شی یا رویداد خاص كه باید مداوم و نا سازگار باشد و باعث اجتناب كودك شود به مدت 6 ماه ادامه دا شته باشد و از ویژگى هاى مقطع سنى كودك نباشد. هراس هاى شایع شامل حیوانات ، طوفان ، تاریكى ، بلندى ، دندانپز شكى و سوزن و.. است.

هراس اجتماعى شایع ترین اختلال اضطرابى است و ١٣% آدم ها در دوره اى آن را تجربه مى كنند. هراس اجتماعى در بسیارى از كودكان مبتلا آنقدر تشخیص داده نمى شود تا كار كودك به امتناع از مدرسه مى كشد. ویژگى اصلى هراس اجتماعى ترس شدید و نامعقول از قرار گرفتن در وضعیت اجتماعى یا عمل در حضور كسانى كه احتمال دارد او را زیر نظر گرفته باشند، او از اینكه كارى كند كه او را مسخره كنند یا شرم سار شود، مى تر سد مثل تپق زدن، گیر كردن هنگام حرف زدن ، تهوع در حضور جمع و… كودكان مبتلا در محافل و مهمانى ها مضطرب اند و سعى مى كنند حضور نیابند.

كودكان مبتلا ترس خود را افراطى و ناموجه نمى دانند. كودك ضمن تعامل با بزرگسالان با هم سالانش نیز هراس اجتماعى دارد. هراس اجتماعى مسؤول مشترك آ سیب هاى زیست
شناختى و روانشناختى و استرس ها و ضربه هاى زندگى است. تجربه وقایع محیطى مثل ایرادگیرى ، كنترل شدید والدین ، طرد شدن از طرف هم سالان و قربانى شدن و…
تداوم چرخه افكار منفى ، احساسات در رفتارهاى منفى به نداشتن برخى مهارتها برمى گردد.
دختر ها در تمام انواع ترس ها از پسرها جلوترند

درمان

  مداخله مرتبط با کودک
حساسیت زدایى منظم
مواجهه طولانى
الگوبردارى
رویكرد هاى شناختى – رفتارى
توقف فكر

  مداخله مرتبط با والدین
مداخله محیطى

  تغییر پیامدهاى رفتارى- مداخله مرتبط با جنبه هاى پزشكى – بهداشتى

 

 تهیه و تنظیم : آناهیتا گرانمایه / کارشناس ارشد روانشناسی کودکان استثنایی